Świnoujście - Zabytki na wyspie Uznam – Fort Anioła czyli Fort II

O samym Forcie Anioła i pochodzeniu jego nazwy.

Fort Anioła był jedną z czterech fortalicji stanowiących kręgosłup pruskiej Twierdzy Morskiej Świnoujście zbudowanej na zlecenie pruskiego króla Frederyka Wilhelma IV. Fort przeznaczony do obrony zachodniego kompleksu fortyfikacyjnego od strony lądu został wzniesiony jako punkt artyleryjsko – obserwacyjny dla piechoty. Wraz z Fortem Zachodnim tworzył umocnienia lewobrzeżnej Świny zabezpieczając zaplecze morskiej twierdzy. Posiadał stałe łącza z prawobrzeżną fortyfikacją tzw. Twierdzą Portową, która nie zachowała się do dnia dzisiejszego zniszczona po wybuchu i rozbiórce w latach 70-tych ubiegłego wieku w ramach prac związanych z rozbudową portu.

Fort ma charakterystyczną, najciekawszą ze wszystkich trzech zachowanych zabudowań obronnych konstrukcję architektonicznie nawiązującą do słynnego rzymskiego Mauzoleum Hadriana, czyli Zamku św. Anioła późniejszej siedziby papieskiej. Uroku budowli dodaje krenelaż czyli blanki niczym ze średniowiecznego zamku w postaci zwieńczenia murów i baszty tzw. zębami.

Został wzniesiony na planie pięcioboku jako wieżowy fort redutowy otoczony fosami oraz dwoma wałami ziemnymi z drogą wjazdową prowadzącą przez groblę i pomost zwodzony. 

Sama konstrukcja reduty składającej się z trzech kondygnacji zwieńczona była basztą obserwacyjną. Ponadto dodatkowe funkcje obronne spełniała ufortyfikowana, potężna brama wjazdowa otoczona wysokim murem z otworami strzelniczymi oraz podziemne remizy i schrony amunicyjne wkomponowane w wewnętrzne jego obwałowania.

Załogę fortu stanowiło ok. 100 żołnierzy pruskich. 

Bojowe właściwości fortalicji zapewniała artyleria lokowana na okalających wałach oraz w kazamatach, a w samej trzykondygnacyjnej budowli piechota z bronią ręczną stacjonująca na parterze oraz - na piętrach i tarasie wieży obserwacyjnej - lekka artyleria polowa. Bardzo ciekawy był sam sposób transportu armat wraz z amunicją na wyższe kondygnacje, odbywało się to przy użyciu wyciągarek linowych przez specjalnie do tego celu wydrążone i przystosowane owalne otwory w stropach.

Historia Fortu Anioła

Decyzję o budowie stałych fortyfikacji Twierdzy Morskiej podjęto już w 1846 roku ale realizacja projektu została wstrzymana na skutek duńskiej blokady portu Świnoujście. Prace rozpoczęto dwa lata później w 1848 roku przystępując do realizacji pierwszej fortyfikacji obronnej u ujścia Świny.

Zachodni warowny kompleks obronny miała tworzyć artyleryjska forteca nadbrzeżna (Fort Zachodni) położona w północnej części ujścia Świny oraz bardziej na południe zlokalizowana fortalicja przeznaczona dla piechoty lądowej tzw. Werk II czyli Fort Anioła.

Na plac budowy przybył wówczas sam król pruski a miasto uzyskało obsadę stałego garnizonu wojskowego. W trakcie prac budowlanych poczynając od 1854 roku aż do roku 1858 wzniesiono warowną, rotundową budowlę wyposażoną w dookoła umieszczone otwory strzelnicze dla lekkich dział i broni ręcznej oraz do 1863 roku otaczające ją wały o narysie pentagonalnym i podwójną fosę wodną. Następnie w forcie obsadzony został batalion II-go Regimentu Grenadierów.

W latach 1870-1880 fortalicja została wzbogacona o 3 kazamaty dla dział polowych, schron dla kanonierów oraz magazyn amunicyjny, a załogę stanowili piechurzy i artylerzyści w sile kompanii około 100 ludzi.

Pod koniec XIX wieku przed I wojną światową fortalicję zelektryfikowano, wyposażono w łączność telegraficzną i telefoniczną oraz doprowadzono do niej linię kolejki wąskotorowej łącząca obiekt  z innymi fortyfikacjami twierdzy. Dokonano jej przebudowy dodając dwa trawersy z remizami działowymi dla karabinu maszynowego i obserwacyjne. Obsługę Fortu pełnił w tym okresie 34 Regiment Piechoty. Fort zmienił też swoje przeznaczenie stając się punktem dowodzenia co skutkowało utratą jego dotychczasowej roli obronnej.

W okresie międzywojennym z racji przestarzałej konstrukcji i wyposażenia fortyfikacja pełniła funkcje zaplecza i pomocniczego obiektu koszarowego.

Niedługo przed wybuchem wojny przejęta przez niemiecką marynarkę została zmodernizowana i doposażona w urządzenia radarowe oraz nadbudowaną na baszcie stację radiolokacyjną, której fragmenty przetrwały do dnia dzisiejszego.  Przystosowany do pełnienia funkcji obserwacji powietrznej, obstalowany przez kompanie obserwacyjno-meldunkową fort stał się stanowiskiem dowodzenia obrony przeciwlotniczej miasta Świnoujście.  Na bazie doświadczeń I wojny światowej fortyfikacja została przystosowana również na wypadek ataku bronią chemiczną poprzez montaż pancernych okryw okiennych i gazoszczelnych drzwi.


W czasie II wojny światowej fort został unowocześniony w oparciu o najnowocześniejsze zdobycze cywilizacyjne takie jak centralne ogrzewanie czy łączność radiową.

Po  zakończeniu działań wojennych został przejęty przez wojska sowieckie spełniając rolę posterunku obserwacyjnego i punktu łączności z okrętami bałtyckiej Floty Radzieckiej.

 Z tego okresu w forcie zachowało się jeszcze wiele elementów wyposażenia radiostacji radzieckiej.

Najdłużej ze wszystkich fortów wykorzystywany przez armię radziecką został przekazany władzom miasta dopiero w 1992 roku.

Fort Anioła dzisiaj

Obecnie fort jest wydzierżawiony i udostępniony dla zwiedzających od 2004 roku. Ten wspaniały pomnik architektury spełnia ważną rolę przekaźnika wiedzy historycznej i kulturowej z trzech kolejnych okresów stacjonowania tu wojska pruskiego, niemieckiego i radzieckiego.

Odrestaurowany po renowacji przez Towarzystwo Miłośników Fortu Anioła w Świnoujściu jest zabytkiem historycznym ocalonym od zapomnienia i przywracanym sukcesywnie do dawnej świetności stając się widomym muzeum architektury militarnej i namacalną lekcją historii.

W forcie możemy się zapoznać z nieustannie wzbogacaną o kolejne zdobycze wystawą materiałów archiwalnych i eksponatów nawiązujących do dziejów twierdzy jak i samego portu Świnoujście.

Poza zwiedzaniem zabytkowych zabudowań i pomieszczeń oraz stałej wystawy prezentującej m.in. eksponaty związane z II wojną światową dodatkowo w forcie zobaczymy salę oręża wikingów, w której zrobimy sobie zdjęcie przebrani za groźnego Skandynawa oraz salę z wytworami ze szkła.

Ponadto można tu podziwiać wystawy fotografii, rzeźby i malarstwa współczesnego oraz uczestniczyć w odbywających się na jego terenie rozlicznych koncertach, wieczorach poezji oraz tańcach ognia wykonywanych przez grupy Aubrieta. Najciekawszy jednak wydarzeniem są organizowane tu pokazy walk rycerstwa średniowiecznego.

Dodatkowo fort oferuje też zajęcia na strzelnicy gdzie spróbujemy swoich sił w strzelaniu z łuku, broni pneumatycznej, procy, rzucając toporem lub młotem. Możemy również rozpalić ognisko lub rozstawić grill w blasku świec i rozkoszować się chwilą będąc w murach, które były świadkami ważnych zdarzeń historycznych. Wszystkie te atrakcje są jednak dodatkowo odpłatne.

Fort mieści się na ul. Jachtowej.