Świnoujście - Zabytki na wyspie Wolin – Fort Gerharda czyli Fort Wschodni

O samym Forcie Wschodnim zwanym Fortem Gerharda i jego historii

Na wyspie Wolin w bliskiej odległości od latarni znajduje się jedna z trzech zachowanych budowli fortecznych tzw. Fort Wschodni czyli Gerharda. Łącznie z dwoma fortami po stronie Uznam (Zachodni i Anioła) oraz nieistniejącym już Fortem II poligonowym tworzył Twierdzę Morską Świnoujście (niem. Festung Swinemünde).

Spośród czterech pruskich zabudowań obronnych Fort Gerharda (niem. Ostbatterie) był najważniejszym obiektem strzegącym wejścia do portu w ujściu Świny oraz strategicznego szlaku żeglugowego do Szczecina.



Fort wzniesiony w latach 1848-1859 był parokrotnie przebudowywany i modernizowany. To rzadko już spotykane dzieło obronne otrzymało formę charakterystyczną dla nowo-pruskich poligonowych fortyfikacji nadbrzeżnych -  dwukondygnacyjnej owalnej reduty. Reduta posiadała trzy skrzydła, zwodzony pomost przez fosę wiodący do głównego wejścia, wewnętrzny dziedziniec i dwie wieże. Docelowo miała być wyposażona aż w 85 dział różnego typu.  

Z uwagi na swoją lokalizację oraz posiadane uzbrojenie fort był wystawiony na regularne, bezpośrednie ataki nieprzyjacielskiej floty.

Pruski żołnierz, z tyłu kaponiera 

Budynek główny

. 

Od 1863 roku był przyczółkiem Twierdzy Morskiej ponieważ teren chroniony znajdował się za szeroką fosą broniącą dostępu do murów i wałów ziemnych Fortu. 

Następnie w 1881 roku dodatkowo dobudowano trzy kaponiery czyli budowle ziemne postawione w poprzek fosy wykorzystywane do prowadzenia ostrzału wzdłuż rowu fortecznego oraz strzegące wyjścia z twierdzy. 
Skierowano działania obronne bardziej na północ włączając dawną baterię dział polowych w obszar samego fortu, a reduta po przebudowie z bloku koszarowo-bojowego przejęła funkcję zaplecza obwałowań ziemnych. 



Na dwóch krańcach fosy: południowym i północnym zbudowano 2 schrony strzeleckie połączone podziemnymi tunelami z dziedzińcem fortu. 

Potężna fortalicja obsadzona była przez piechurów i artylerzystów w sile batalionu ok. 300 ludzi, a na jej stanie uzbrojenia znajdowały się wówczas 4 armaty nadbrzeżne  Kruppa kalibru 210 mm, 7 armat kalibru 150 mm, artyleria polowa a w późniejszym okresie karabiny maszynowe. W późniejszym okresie na przełomie XIX i XX do fortyfikacji bastionowej doprowadzono łączność telegraficzną oraz kolej wąskotorową.

Fortyfikacja lądowa pełniła rolę pomocniczą niemieckiej marynarki wojennej w okresie od zakończenia I wojny światowej do końca II wojny światowej.  Następnie została przejęta przez sowietów aż do roku 1962, w którym Fort został przekazany pod zarząd miasta Świnoujście. Zaniedbany i częściowo zdewastowany przez parę następnych lat pełnił jedynie funkcję składowisk i magazynów.

Fort Wschodni dzisiaj i pochodzenie potocznej nazwy „Gerharda”

Fort przetrwał do naszych w bardzo dobrym stanie, utrzymuje się, że jest jednym z najlepiej zachowanych w naszej części Europy XIX-wiecznym obronnym fortem nadmorskim. Zawdzięcza to m.in. grupie pasjonatów historii, którzy wydzierżawili fortalicję i podjęli szereg prac mających na celu przywrócenie jego dawnej świetności. W efekcie tych działań doprowadzono do jego otwarcia i udostępnienia zwiedzającym w 2001 roku. Od tego czasu na terenie fortu ma swoją siedzibę Muzeum Obrony Wybrzeża. 

Gospodarzem Fortu jest grupa rekonstrukcyjna Towarzystwa Naukowego im. Karola Estreichera opiekującą się zabytkiem oraz zapewniająca dodatkowe atrakcje odwiedzającym go turystom.

Fortalicja początkowo funkcjonowała pod  nazwą Werk II, później z racji położenia na wschodnim brzegu Świny przemianowana na Ostbatterie, a po rewitalizacji została mu nadana przez fascynatów równoległa nazwa „Fortu Gerharda” na cześć pruskiego oficera, architekta, projektanta i wybitnego budowniczego fortyfikacji w XVIII wieku. Do jego dokonań można zaliczyć poza samą Twierdzą Morską m.in. rozbudowę Twierdzy Kłodzkiej oraz twierdz i umocnień w Szczecinie, Nysie i Kłodzku.

Od czerwca 2001 roku wieku Gerharda Corneliusa von Wallrave jest patronem nadbrzeżnego fortu wschodniego w Świnoujściu.

Obecnie na terenie fortyfikacji lądowej prowadzony jest szereg inicjatyw związanych z pełnioną  przez nią funkcją żywego muzeum.

Fort Gerharda można zwiedzać indywidualnie lub grupowo, w sezonie letnim turyści są zbierani i w odstępach 20-to minutowych rusza wraz z nimi przewodnik. Przed okresem wakacyjnym zwiedzanie odbywa się w oparciu o przekazywany plan sytuacyjny fortu.

W fortalicji spotkamy rezydującego tu na stałe ostatniego pruskiego komendanta Twierdzy Morskiej, sekundującego 34. historycznemu Pułkowi Fizylierów im. Królowej Szwecji Victorii, a po obiekcie oprowadzą nam pruscy żołdacy. 

Kazamaty

Przejdziemy kazamatami czyli schronami o ceglanym sklepieniu zabezpieczonymi od góry grubą warstwą ziemi i połączonymi z fortem podziemnymi tunelami, zwiedzimy magazyny amunicyjne, remizy artyleryjskie oraz stanowiska ogniowe. Wejdziemy do prochowni i stylowych koszar z czerwonej cegły, a jak będziemy uważni to na ścianach sławojek przeczytamy zachowane do dziś niepochlebne, a wręcz obraźliwe opinie żołnierzy na temat ich przełożonych – oficerów pruskich.

Popisowy wystrzał na pagórku

Obowiązkowo zostaniemy przeszkoleni i przemusztrowani zgodnie z  pruskim drylem, następnie pasowani na kadetów i w dowód uznania otrzymamy pamiątkowe certyfikaty.  Na koniec przewodnik w rynsztunku pruskiego oficera w hełmie i z szablą dokona wzorcowego, popisowego wystrzału z armaty ustawionej na niewielkim pagórku.

Wystrzał armatni

Ponadto w forcie uruchomiona jest także ekspozycja muzealna, do której można wejść w ramach wykupionego na wstępie biletu. Zobaczymy tu m.in. z niezwykle interesujące militaria, dużą ekspozycją broni oraz inne przedmioty służące dawnym armiom.

Na Forcie można rozpalić ognisko wykorzystując składowisku drewna na miejscu i upiec kiełbaski albo szaszłyki, możemy tez dostać żołnierską grochówkę. Pamiątki kupimy w biurze przepustek oraz w Muzeum.

Fort czynny jest od rana do samego zmroku.

Bilet wstępu kosztuje odpowiednio: normalny 12 zł i ulgowy 9 zł.

Prestiżowe wyróżnienie

Przedstawiciele Fortu z Martyna Wojciechowską
redaktor naczelną National Geographic Traveler 

W zeszłym roku tj. w 2012 Fort Gerharda został wyłoniony jako jeden z dwóch kandydatów z województwa zachodniopomorskiego do prestiżowej nagrody w II edycji plebiscytu „7 nowych cudów Polski” ogłoszonego przez popularny miesięcznik National Geographic Traveler.

Łącznie do konkursu były nominowane 32 obiekty z całej Polski. Celem plebiscytu było przypomnienie zapomnianych lub niedostatecznie poznanych zabytków naszego kraju oraz ich popularyzacja.

Fort Wschodni wygrał i tym samym stał się jednym z nowych cudów Polski ! 
Na Gali w październiku 2012 r. zostały wręczone  dyplomy ale prawdziwą nagrodą uzyskaną w tym konkursie była publikacja w przewodniku turystycznym wydawanym przez najpopularniejszy magazyn turystyczny na świecie.