Międzyzdroje – Z wizytą w Wolińskim Parku Narodowym u żubrów, dzików, saren, jeleni, orłów bielików i puchaczy.

Obwód ochronny Międzyzdroje w ramach Wolińskiego Parku Narodowego.

Będąc w Międzyzdrojach nie sposób nie skierować kroków do Wolińskiego Parku Narodowego oraz jego koronnej atrakcji jaką jest rezerwat przyrody z zagrodami żubrów, jeleni, saren, dzików oraz wolierami wspaniałych symbolicznych orłów bielików i puchaczy. Możliwość przyjrzenia się dziko żyjącym w naszych puszczach zwierzętom stanowić będzie swoistą lekcję przyrody z ekspozycją żywych jej reprezentantów. Udając się na skraj miasta na terenie powiatu kamieńskiego wkraczamy w zupełnie inny świat z aglomeracji miejskiej w naturalne, niemalże dziewicze środowisko przyrodnicze. 

Obszar im. Prof. Czubińskiego znajdujący się w północnej części obwodu Międzyzdroje jest jednym z siedmiu obszarów ochronnych na terenie Parku Wolińskiego obejmującym przestrzeń o powierzchni 106,38 ha na której ścisłą kuratelą zostały objęte najwyższe wolińskie wybrzeża klifowe oraz przyległe do nich obszary porastające buczyną, a w szczególności jej unikatowym gatunkiem storczykowym.

Obwód Ochronny Międzyzdroje przedzielony jest trzema trasami krajoznawczymi – szlakiem czerwonym dotrzemy nad brzeg Bałtyku w okolice najpiękniejszych klifów zdobiących nasze wybrzeże, a wybierając spacer czarnym szlakiem połączymy wspinaczkę na mierzącą 61 m Kawczą Górę skąd rozpościera się panoramiczny widok na Zatokę Pomorską ze spacerem do dzikich przedstawicieli naszych borów i lasów zadomowionych w Zagrodzie Pokazowej. 

Natomiast podążając szlakiem zielonym po ok. 1,5 km na północny-wschód od Centrum Międzyzdrojów bezpośrednio dojdziemy do Żubrowiska gdzie napotkamy największe żyjące współcześnie zwierzę Europy. W trakcie naszej wędrówki będziemy kierować się ścieżkami przyrodniczymi opisującymi możliwe do zetknięcia się po drodze gatunki flory i fauny wolińskiego rezerwatu. Wszystkie trasy przebiegające przez Obwód Międzyzdroje są doskonale oznakowane i dodatkowo zaopatrzone w terenowe tablice informacyjne, mapy turystyczne oraz pomoce dydaktyczne w postaci rozstawionych i z daleka widocznych plansz poglądowych. Mają one na celu ułatwienia poruszania się w terenie wskazując kierunek oraz odległość do danego obiektu topograficznego, przede wszystkim jednak stanowią formę edukacyjną obrazując i przybliżając poszczególne procesy przenikające się w ekosystemie Parku stanowiące o jego charakterystyce przyrodniczej. 

Zagroda pokazowa żubrów.

 „Żubrowisko” bo tak nazwany został obszar z ogrodzeniami dla zwierząt i ptaków położony jest w środkowej części lasu na terenie ochronnym Międzyzdrojów wchodzącym w skład obszarów Wolińskiego Parku Narodowego. 

Wydzielony rezerwat stworzono na potrzeby prowadzenia planowej hodowli zachowawczej żubrów oraz przywracania do zdrowia zwierząt chorych, ochrony osieroconych jak również opieki nad osobnikami niezdolnymi do samodzielnego życia na wolności. Pełni ona poczwórną  rolę: podtrzymywania i stałego rozwoju populacji największych europejskich ssaków, ochronny zwierząt czasowo lub na stałe przebywających w kompleksie Zagrody Pokazowej oraz dodatkowo funkcje badawcze oraz edukacyjne dla dzieci i młodzieży.

Po około 30 minutach pieszej wycieczki spacerem od momentu wejścia na teren Parku dotrzemy tu bez problemu kierując się szlakiem zielonym. Zagroda pokazowa założona w 1976 roku o powierzchni całkowitej 28 ha, na swoim obszarze udostępnia zwiedzającym odrębne terytoria, na których wspaniale prezentują się żubry, sarny, jelenie, dziki, a w nieco dalszej odległości w wolierze orły bieliki i puchacze. 

Dla największych zwierząt czyli dla królewskich żubrów na wybiegi wolnościowe przeznaczono teren 20 ha, a na rejon kwarantannowy przestrzeń 0,5 ha przeznaczoną dla chorych oraz nowych osobników przybyłych na wyspę Wolin. Wybieg jest bardzo dobrze przygotowany pod względem ekspozycyjnym. 

Wydzielone terytorium dla żubrów zostało ogrodzone i zaopatrzone w ozdobną bramę, zaś na górnej części drewnianej palisady umieszczono długie i obszerne zadaszone tarasy widokowe, również dla niepełnosprawnych. To z nich możemy obserwować te dostojne zwierzęta będąc w bliskiej odległości od tak do niedawna zagrożonego wyginięciem gatunku potężnych roślinożernych ssaków. Jest to niezwykłym doświadczeniem nie tylko dla dzieci, ale również dla dorosłych dające szanse bliskiego obcowania z całym stadem zarówno ogromnych byków, żubrzyc jak i młodych osobników. Chociaż przebywają one wyłącznie w hodowli zamkniętej mają do swojej dyspozycji tak duże terytorium, że czują się tu swobodnie co skutkuje powiększaniem się ich liczby według szacunków przeciętnie o 1-2 cielęta rocznie. Po trwającej 9 miesięcy ciąży (średnio ok. 264 dni) przychodzi na świat cielę z sierścią w rudawym odcieniu o wadze od 16 do 35 kg, które jest karmione mlekiem matki przez okres co najmniej roku. Żubrzyca rodzi  przeciętnie 1 młode raz na 2 lata. Pierwsze cielę urodziło się w Pokazowej Zagrodzie w 1999 roku i miało na imię Poleczka. Średnia liczba przedstawicieli  największego europejskiego zwierzęcia liczy tutaj z reguły od 7 do 8 sztuk przy czym czasowo bywają okresy, że stado jest reprezentowane nawet przez 12-13 osobników.

Z uwagi na ograniczone możliwości pozyskiwania pokarmu tj. niewystarczające zasoby borów i buczyn wolińskich stado jest codziennie dokarmiane przez obsługę pokazowej zagrody.

Z reguły widzimy żubry na ich terenie chronionym jak leżą najczęściej blisko ogrodzenia na terenach ocienionych. Te powolne i wydawałoby się trochę niezborne czy niezdarne w swoich ruchach zwierzęta zwane również z tego powodu majestatycznymi lub dostojnymi czasami jednak nabierają trochę więcej życia… Taka sytuacja objawiła się naszym oczom jak dłuższy czas staliśmy na podeście tarasu widokowego. W trakcie tzw. kąpieli tzn. polewania zwierząt wodą ze szlaucha zaczęły one poruszać się znacznie szybciej, a nawet przebiegać po zagrodzie i to nie tylko „młodzież”, ale również dorosłe osobniki. Był to niepowtarzalny dla nas widok, ponieważ mogliśmy podziwiać je w całej ich okazałości oraz w mgnieniu oka układ statyczny zmienił się dla nas w dynamiczny gdzie żubry jakby przebudzone z letargu zaczynały jeść, podchodzić do siebie i ocierać się jak również urządzać małe galopady po wybiegu.

Geneza pochodzenia stada żubrów na wyspie wolińskiej.

Po stopniowym wytrzebianiu żubra w wyniku kłusownictwa w trakcie i po I wojnie światowej wyginął ostatni jej przedstawiciel w 1919 roku w Białowieży. W celu ratowania i odbudowy populacji z inicjatywy Jana Sztolcmana powołano w 1923 roku Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, którego pierwszą inicjatywą było naliczenia pozostałych osobników czystej krwi żyjących w niewoli. Spośród garstki zaledwie 54 odnalezionych sztuk dostojnego zwierza na całym świecie do restytucji populacji z tzw. podgatunku nizinnego doszło na bazie zakupionych 12 osobników, w tym 5 byków i 7 krów ocalałych w europejskich ogrodach zoologicznych. 

Obecnie na obszarze całej Puszczy Białowieskiej o areale 150 582 ha po stronie polskiej i białoruskiej do dzisiejszego dnia mieszka największa populacja wolnego żubra na świecie. Stanowi ona ponad połowę populacji dziko żyjących stad klasyfikowanych do gatunku bizonów, ponadto wolne skupiska żubra możemy spotkać również w Bieszczadach, puszczach Knyszyńskiej i Boreckiej oraz w rejonach Mirosławca i Drawska Pomorskiego. Samce tego królewskiego zwierzęcia osiągają wagę od 440 poprzez średnio 700 do maksymalnie 920 kg, natomiast wysokość w kłębie średnio 172, a u niektórych dochodzi nawet do 188 cm. Cechą charakterystyczną byków jest dysproporcja pomiędzy masywnym przodem z zaokrągleniem garbem porośniętym długą, kudłatą sierścią, a stosunkowo małym tyłem z krótką sierścią. Samice z natury są mniejsze od swoich partnerów uzyskując masę ciała od 320 do 640 kg i wzrost liczony w kłębie średnio 152 cm. Dorosłe osobniki żerują ok. 50-80% czasu aż do zachodu słońca pochłaniając od 40 do 60 kg paszy na dobę. Podstawą ich diety są rośliny zielne i trawy, a ulubioną przekąską turzyce o ostrych liściach. Dodatkowo żubry i żubrzyce szczególnie chętnie dokonują spałowania drzew tzn. obdzierają z kory dęby, jesiony i graby oraz z upodobaniem kosztują w okresie jesiennym żołędzie i kasztany.

Niestety nie udało się odtworzyć drugiej gałęzi żubra kaukaskiego zwanego również górskim. Mimo to jedyny ocalały przed wyginięciem osobnik męski dał potomstwo z żubrzycami z puszczy białowieskiej będąc tym samym protoplastą nowego rodu czyli linii żubrów białowiesko-kaukaskich, którym dla odróżnienia z linią nizinną we wszystkich rezerwatach Polski nadawane są imiona rozpoczynające się na sylabę PU.

W zagrodzie pokazowej mamy do czynienia ze stadem z podgatunku nizinnego, a jego pierwsi reprezentanci przybyli w te rejony w lipcu 1976 roku z dwóch puszcz: Boreckiej i Białowieskiej. Cztery osobniki przyjechały z dwóch ogromnych kompleksów leśnych tj. z serca Mazur na Pojezierzu Ełckim znajdującego się na wschód od jeziora Mamry o powierzchni 230 km² oraz z borów wokół Białowieży położonych na terenach o powierzchni 62,2 ha na pograniczu z Białorusią z ostatnimi zachowanymi fragmentami drzewostanów o charakterze pierwotnym.

Ponieważ wszystkie zrodzone w Polsce żubry z gatunku nizinnego posiadają imiona zaczynające się na sylabę PO od nazwy naszego kraju to pierwszymi osadnikami na wolińskiej wyspie były: żubrzyca Pomina, byk Podskakiewicz oraz dwie jałówki Pompea i Podwyżka. Z uwagi na szybką aklimatyzację kolejne osobniki rodziły się już w Pokazowej Zagrodzie w Wolińskim Parku Narodowym. Jednakże aby ograniczać zbyt bliskie pokrewieństwo raz na jakiś czas dochodzi do wymiany poszczególnych byków pomiędzy obszarami ich występowania na terytorium Polski w celu unikania tzw. hodowli wsobnej inaczej kojarzenia krewniaczego. Każdy z osobników nizinnych, do których zaliczani są również przedstawiciele linii wolińskiej posiada swój niepowtarzalny wpis i oznaczenie w jedynej w swoim rodzaju Rodowodowej Księdze Żubrów. Pierwsza taka księga została wydana przez oficjalne wydawnictwo Międzynarodowego Towarzystwa Ochrony Żubra w Niemczech po I wojnie światowej w 1932 roku, w której do rejestru wprowadzano wyłącznie osobniki o udokumentowanym pochodzeniu co pozwoliło na ustalenie ich światowej populacji. Od zakończenia II wojnie światowej księga jest już publikowana w Polsce, początkowo w Warszawie, a następnie w Białowieży gdzie do dzisiejszego dnia wpisuje się rodowodowe żubry według numeru nadanego przez redakcję Towarzystwa Ochrony z wpisem imienia wybranego przez hodowcę.

We wszystkich krajach świata żubry należą do gatunku zagrożonego i objętego ścisłą ochroną co znajduje swój wyraz we wpisie w Międzynarodowej Czerwonej Księdze.

Siedziby dzików, jeleni i saren.

Poza okazałymi żubrami możemy spotkać na terenie Pokazowej Zagrody dziki, jelenie i sarny, które oczekują naszych odwiedzin w specjalnie wydzielonych i przystosowanych dla nich ogrodzonych wybiegach. Pojedyncze osobniki trafiają tu na pobyt czasowy lub stały.
W pierwszym przypadku są to zwierzęta, które uległy wypadkowi, są rehabilitowane, poddawane rekonwalescencji, a następnie po odzyskaniu całości sił witalnych wypuszczane na wolność, w drugim osobniki, których stan nie pozwala już na ich swobodną egzystencję w środowisku naturalnym.
Czasami trafiają tu również sieroty, które po uzyskaniu dorosłości mogą powrócić do lasu. Po wybiegu dla jeleni przechadzają się byk Maciek i łania Kasia znalezione i odchowane w zagrodzie, które zamieszkują tu ponieważ nie umiałyby już same radzić sobie w lesie.
Dwójka stałych rezydentów znajduje się pod stałą kuratelą pracowników rezerwatu, mając również zapewnioną bieżącą opiekę weterynaryjną.

Przed każdym wydzielonym terytorium dla dzików, jeleni i saren umieszczone są tablice informacyjne zaopatrzone w fotografie i opisy  poszczególnych gatunków zwierząt. Ponadto na terenie Zagrody natkniemy się również na duże plansze poglądowe z opisami występujących na terenie Parku owadów i chrząszczy jak również różnych gatunków roślin chronionych.

Woliery orłów bielików i puchaczy.

W pewnym oddaleniu od zagród zwierząt znajduje się ogromna woliera czyli zrobiona z siatki bardzo duża klatka dla ptaków imitującą ich środowisko naturalne. 

Przebywają w niej drapieżcy: orły bieliki i puchacze, którym udostępniona przestrzeń pozwala na swobodne poruszanie się i latanie wewnątrz ogrodzonego obszaru. Teren pod wolierę nie został poddany specjalnym zabiegom stąd jego naturalny charakter, wewnątrz rosną wysokie drzewa i mniejsze krzewy. Głównymi mieszkańcami woliery są największe północno-europejskie ptaki szponiaste symboliczne dla Polski orły bieliki. 

Dumnie prezentują się siedząc na gałęziach, przechadzając się majestatycznie po podłożu czy też spożywając pokarm nie zwracają kompletnie uwagi na obserwatorów i zachowując stosowny dystans. W wolierze na stale przebywają trzy orły o staropolskich imionach: Jurand, Maćko i Kuba. Orzeł Jurand od wylęgu ślepy nie poradziłby sobie samodzielnie w naturze. Podobnie dwa pozostałe bieliki odnalezione, uratowane i wychowane przez człowieka jednak z uwagi na kalectwo i swoje przywiązanie do opiekunów są już niezdolne do samodzielnej egzystencji i pozostaną w rezerwacie na stałe. 

Poza rehabilitacją chorych ptaków na terenie ośrodka oraz otoczeniu opieką osobników pozostających w wolierach, w ośrodku Pokazowej Zagrody wprowadzony został od 1994 roku program tzw. reintrodukcji puchacza (Bubo Bubo) czyli ponownego wprowadzenia tego gatunku na swoje stare miejsca bytowania. 

Podejmowane są działania mające na celu doprowadzenie do restytucji największej europejskiej sowy tj. odtworzenia  miejscowej populacji lęgowej w lasach wolińskich. Metoda ta polega na odchowaniu i udziczaniu piskląt zrodzonych w niewoli w wolierach i następnie wypuszczaniu dorosłych ptaków na wolność śledząc ich dalsze losy dzięki zastosowanej telemetrii. Z dotychczasowych badań wynika, że część puchaczy osiedliła się już zarówno na wyspie Wolin jak i na sąsiadującej z nią wyspie Uznam.

Godziny otwarcia i ceny biletów.

Zagroda Pokazowa czynna jest przez cały rok za wyjątkiem poniedziałków. W okresie od maja do końca września jest udostępniana dla turystów w godzinach od 10⁰⁰ do 18⁰⁰, natomiast w okresie od października do kwietnia w godzinach wcześniejszych tj. od 8⁰⁰ do 16⁰⁰ przy czym z wyłączeniem również wszystkich niedziel. Ponadto na terenie „Żubrowiska” znajdują się wyodrębnione wiaty dla odwiedzających zaopatrzone w ławki i stoły.
Koszt wstępu na teren całej Zagrody Pokazowej kształtuje się następująco: bilet normalny w cenie 6 zł i bilet ulgowy w cenie 4 zł przysługujący dzieciom od lat 4-ech oraz młodzieży uczącej się max do lat 26 jak również emerytom, rencistom i osobom niepełnosprawnym wraz z opiekunami.  

Protoplaści z Wolińskiego Parku Narodowego w Prätenow na niemieckiej części wyspy Uznam.

Wyhodowane na terenie ośrodka w Pokazowej Zagrodzie zdrowe żubry są przekazywane do innych stad. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku niemieckiego rezerwatu w miejscowości Prätenow na wyspie Uznam oddalonej od Świnoujścia o 14 km gdzie cztery żubry pochodzące ze stada wolińskiego stały się w 2004 roku protoplastami utworzonej tu hodowli zwierząt z gatunku bizonów. Były to: Pociotek, Powizyta, Pokemonka i Pojawinka. Zagroda Żubrów (niem. Wisentgehege) prowadzona jest przez Niemiecki Związek Ochrony Przyrody podejmujący stałą współpracę ze świnoujskim Urzędem Miasta oraz Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Na terenie zagrody przebywa maksymalnie do 8 osobników, których cielęta już z racji innego kraju urodzenia noszą nazwy zaczynające się nie od PO, a od dwuznaku US. Na terenie rezerwatu Wisentgehege pierwszy potomek naszej żubrzycy Pokemonki pojawił się w 2010 roku czyli po 6 latach od przenosin z wyspy Wolin, a kolejny po 2 letniej przerwie w październiku 2012 roku - był to dorodny byczek. W lipcu 2011 matką cielątka płci żeńskiej stała się Pojawinka a ojcem Pociotek. W ostatnich dniach a dokładnie 13 maja 2013 roku na świat przyszła mała żubrzyca zrodzona również przez naszą krowę Pojawinkę określaną tu mianem „naszej” w sensie już niemieckiej „niezawodnej”. Wcześniej w maju 2012 roku trzecia z rodowodowych wolińskich żubrzyc Powizyta powiła w maju 2012 roku młode płci żeńskiej. Jak wszystko na to wskazuje nasi protoplaści przeszli już dawno aklimatyzację i bardzo dobrze czują się w zagrodzie Wisentgehege, a każda z żubrzyc posiada zrodzone na tym terenie swoje potomstwo.

Przed wejściem na wydzielony teren Zagrody Żubrów oraz w jego wnętrzu spotkamy dwujęzyczne: niemiecko-polskie tablice informacyjne i plansze poglądowe. Ponadto obszar wyposażony jest w placyk zabaw dla dzieci, a żubry możemy podziwiać ze specjalnie zamontowanych tarasów widokowych. Chyba najciekawszym elementem zagrody jest altanka z namalowanymi podobiznami ptaków oraz przyciskami uruchamiającymi sygnały dźwiękowe odtwarzające głosy danego gatunku ptaka.

Za wstęp do Wisentgehege zapłacimy o ile cena ostatnio nie wzrosła 2 €uro, a odwiedzać żubry i ptaki możemy codziennie w godzinach od listopada do Wielkanocy od 10³⁰ do 15³⁰, a w okresie wiosenno-letnim tj. od Wielkanocy do końca października od 10⁰⁰ do 17⁰⁰.

Jak zdążyliśmy zorientować się wstęp tutaj jest droższy niż do naszej rodzimej Zagrody Pokazowej, a ilość mieszkańców z kolei jest mniejsza ograniczająca się do królewskich żubrów i ptaków. Niemniej jednak jeżeli chcielibyśmy spotkać się z „pozostającymi na emigracji” naszymi dostojnymi ssakami to najpierw powinniśmy przedostać się do Świnoujścia co będzie sprawą bardzo prostą bo skorzystamy z komunikacji miejskiej kursującej regularnie pomiędzy dwoma kurortami. Po reorganizacji przewozów poprzednia linia numer 10 jedzie nadal dotychczasową trasą ale pod obecnie zmienioną nazwą „kierunek Świnoujście” i w drodze powrotnej „kierunek Międzyzdroje”. Linią dostaniemy się do przeprawy przez Świnę obsługiwanej przez promy Bielik. Z Centrum Świnoujścia należy kierować się do przejścia granicznego w Garz w kierunku miejscowości Zirchow kontynuując jazdę do miasta Usedom. Nie dojeżdżając do Usedom trzeba skręcić w lewo na Dargen i dalej tak jak nas już poprowadzą znaki informacyjne i drogowskazy do Wisentgehege.